। लोकजागर । विशेष । दि. 5 जून 2025 ।
प्रस्तावना:-
“जगात जर काही सर्वात मौल्यवान असेल, तर ते म्हणजे आपले पर्यावरण.”
प्रत्येक सजीवाचा श्वास, अन्न, वस्त्र, पाणी आणि निवारा यांचा उगम निसर्गातूनच होतो. परंतु मानवी हस्तक्षेपामुळे आज निसर्गाचे संतुलन ढासळले आहे. हवामान बदल (Climate Change) ही त्याचीच सर्वात धोकादायक चेतावणी आहे. याच पार्श्वभूमीवर ५ जून रोजी दरवर्षी ‘जागतिक पर्यावरण दिन’ साजरा केला जातो. यामागील उद्दिष्ट म्हणजे पर्यावरण रक्षणाबाबत जागरूकता निर्माण करणे आणि हवामान बदलाशी संबंधित समस्या समजून घेऊन उपाययोजना करणे.
पर्यावरण दिनाची पार्श्वभूमी:-
१९७२ मध्ये स्टॉकहोम (स्वीडन) येथे ‘मानव आणि पर्यावरण’ या विषयावर संयुक्त राष्ट्रसंघाने एक महत्त्वपूर्ण परिषद आयोजित केली. यामध्ये पर्यावरण विषयक गंभीर समस्यांवर चर्चा झाली आणि पर्यावरण संवर्धनाच्या दृष्टीने पुढाकार घेण्याचे ठरवले गेले. याच बैठकीत दरवर्षी ५ जून हा ‘जागतिक पर्यावरण दिन’ म्हणून साजरा करण्याचा निर्णय घेण्यात आला.
१९७४ पासून हा दिवस सातत्याने साजरा होत आहे. दरवर्षी एक विशिष्ट थीम असते आणि एक देश यजमानपद भूषवतो.
हवामान बदल-एक जागतिक संकट:-
हवामान बदल म्हणजे पृथ्वीच्या वातावरणातील दीर्घकालीन बदल. यामध्ये तापमानवाढ, समुद्रसपाटीत वाढ, अवकाळी पाऊस, दुष्काळ, वादळे, हिमनद्या वितळणे, इ. चा समावेश होतो.
हवामान बदलाची प्रमुख कारणे:-
- जंगलतोड- यामुळे कार्बन डायऑक्साइड शोषून घेणारे वृक्ष नष्ट होत आहेत.
- कोळसा, डिझेल, पेट्रोल यांचा अति वापर- यामुळे प्रदूषण वाढते.
- उद्योगधंद्यामुळे होणारे प्रदूषण- यातून बाहेर पडणारे दूषित वायू आणि पाणी पर्यावरणात प्रत्यक्ष मिसळतात.
- वाढती लोकसंख्या व शहरीकरण.
- वाहनांचा व वाहतुकीच्या साधनांचा होणारा अतिजास्त वापर.
- प्लास्टिक व इतर न विघटनशील होणाऱ्या वस्तूंचा वाढता वापर.
हवामान बदलाचे परिणाम:-
- ग्लोबल वॉर्मिंग- यामुळे पृथ्वीचे तापमान झपाट्याने वाढत आहे.
- हिमनद्या वितळत आहेत- त्यामुळे समुद्रसपाटी वाढून किनाऱ्यावरील शहरे धोक्यात येतात.
- शेतीवर विपरीत परिणाम- पावसाचे चक्र बदलत असल्याने अन्नधान्य उत्पादन घटते.
- जैवविविधतेचा ऱ्हास- अनेक प्राणी-पक्ष्यांचे अस्तित्व धोक्यात येत आहे.
- मानवाचे आरोग्य- ताप, साथीचे रोग, मानसिक आजार यांचे प्रमाण दिवसेंदिवस वाढत आहे.
जागतिक पर्यावरण दिन आणि हवामान बदल यांचा संबंध:-
जागतिक पर्यावरण दिन म्हणजे फक्त वृक्षारोपण करणे नाही, तर आपल्या जीवनशैलीत शाश्वतता आणण्याचा व संकल्प करण्याचा दिवस आहे. दरवर्षी पर्यावरण दिनासाठी निवडली जाणारी थीम प्रामुख्याने हवामान बदलाशी संबंधित असते.
अलीकडच्या काही वर्षातील थीम व यजमान देश:-
- 2020- ‘Time for Nature’ (यजमान देश- कोलंबीया आणि जर्मनी एकत्रितपणे)
- 2021- ‘Ecosystem Restoration’ (यजमान देश- पाकिस्तान)
- 2022- ‘Only One Earth’ (यजमान देश- स्वीडन)
- 2023- ‘Beat Plastic Pollution’ (यजमान देश- कोट डी’आयव्होअर आणि नेदरलँडच्या पाठिंब्याने)
- 2024- ‘Land Restoration, Desertification and Drought Resilience’ (यजमान देश- सौदी अरेबिया)
- 2025- ‘Putting an End to Plastic Pollution’ (यजमान देश- कोरिया प्रजासत्ताक)
या सर्व विषयांचा केंद्रबिंदू आहे- हवामान बदल थांबवणे आणि पर्यावरणाचे संरक्षण करणे.
आपली भूमिका आणि उपाय:-
हवामान बदल थांबवण्यासाठी सरकार, संस्था आणि नागरिक यांचे सामूहिक योगदान आवश्यक आहे.
- सामान्य माणसाच्या पातळीवर पुनर्वापर व पुनर्निर्मितीचा अवलंब करणे.(Reuse & Recycle)
- उर्जेची बचत करा, विजेचा अपव्यय टाळा.
- सार्वजनिक वाहतूक वापरा, सायकल चालवा.
- वृक्षारोपण करा, वृक्षसंवर्धन करा
- प्लास्टिक वापरणे शक्यतो बंद करा किंवा त्याला पर्यायी वस्तूंचा वापर करा.
- सौर उर्जा, पवन उर्जा यांसारख्या नूतनीकरणीय उर्जेचा वापर वाढवा.
थोडक्यात, जागतिक पर्यावरण दिन हा एक ‘स्मरणदिवस’ नसून, ‘कर्तव्यदिवस’ आहे. हवामान बदल ही केवळ शास्त्रज्ञांमधील चर्चा नसून, आपल्या वैयक्तिक दैनंदिन जीवनावर परिणाम करणारी बाब आहे. पर्यावरण जपले तरच आपले भविष्य सुरक्षित राहील.
आपण पृथ्वीचे केवळ मालक नाही, तर बालक तसेच पालकही आहोत हे सतत लक्षात घेऊन आजपासूनच कृतीला सुरुवात करूया.
“पृथ्वी आपली आई आहे, तिचे रक्षण करणे आपला धर्म आहे.”
“हवामान बदलाला थांबवा, भविष्यासाठी पृथ्वी वाचवा!”
